ΔΕΙΤΕ ΠΡΩΤΟΙ ΟΛΑ ΤΑ ΝΕΑ ΤΟΥ TRIBUNE ΣΤΟ GOOGLE NEWS 
You are a Eucharist beyond my Miles Davis…
…You are a yoo-hoo beyond my minor key
You are a Euripides beyond my mime troupe
You are a Utah beyond my microcosm
Harryette Mullen, Any Lit από τη συλλογή Sleeping with the Dictionary (New California Poetry, 2002)
Απαντώντας σε ένα δημοσίευμα σχετικά με το θάνατό του που δημοσιεύθηκε το 1897 στο New York Journal, ο Mark Twain έγραψε ότι, «η είδηση σχετικά με το θάνατό μου ήταν άκρως υπερβολική».
Σίγουρα δεν θα ήταν λάθος να πούμε το ίδιο και σε ό,τι αφορά στην ταλαιπωρημένη έννοια της ιδεολογίας, της οποίας ο θάνατος προαναγγέλλεται εδώ και πάνω από μισό αιώνα.
Όπως τονίζει ο Andrew Heywood, «η ιστορία [και μαζί της η ιδεολογία] έχει τελειώσει σε πολλές περιπτώσεις τους τελευταίους αιώνες.
Θεωρητικοί τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους όπως οι Francis Fukuyama, John Horgan, Katie Roiphe, και Slavoj Žižek διακηρύσσουν ότι ζούμε πλέον σε μια «μετά-ιδεολογική» εποχή.
Συντηρητικοί όπως οι Fukuyama και ο Milton Friedman διατύπωναν ότι η ιδέα του Μαρξ σχετικά με το ιστορικό αναπόφευκτο ήταν λανθασμένη και ότι ο καπιταλισμός της ελεύθερης αγοράς και όχι ο σοσιαλισμός ήταν το τελικό στάδιο της ιστορικής εξελίξεως». (Political Ideologies. An Introduction, 1992)
Ο Decker James σημειώνει με τη σειρά του ότι «η παρακμή του κομμουνισμού τη δεκαετία του 1990 στην πρώην Σοβιετική Ένωση και την Ανατολική Ευρώπη σηματοδοτεί το αποκορύφωμα της ιδεολογικής διαμάχης.
»Αν και οι συγκρούσεις θα συνεχίσουν να υπάρχουν, ο δημοκρατικός καπιταλισμός περιέχει μέσα του τις “λύσεις” για αυτού του είδους τα προβλήματα.
»Για τέτοιους θεωρητικούς η ιδεολογία καθαυτή είναι τόσο ξεπερασμένη όσο είναι σήμερα ένας κορσές από μπανέλες φάλαινας». (Decker, James (2004). The ‘Post-Ideological’ Era? In: Ideology. Transitions. Palgrave, London).
Πράγματι, ο «πολιτικός θάνατος» ενός χρεωκοπημένου εξ αιτίας των εσωτερικών του αντιφάσεων συστήματος (νομενκλατούρα / όλοι οι υπόλοιποι), το οποίο αυτάρεσκα ονομαζόταν «ανεπτυγμένος σοσιαλισμός», δημιούργησε την εντύπωση ότι η διάλυση του σοβιετικού στρατοπέδου είχε παρασύρει κάτω από τα ερείπια και την ίδια την ιδεολογία, πάνω στην οποία αναγέρθηκε αυτό το σαθρό οικοδόμημα.
Αυτή η πεποίθηση, ότι δηλαδή τελειώσαμε «μια κι έξω» με τις «αριστερές» ιδεολογίες, την οποία ενίσχυε και η νέα πολιτική πραγματικότητα της Δύσεως, στην οποία είχαν ουσιαστικά αδρανοποιηθεί οι ιδεολογίες στο «χωνευτήριο» της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, «παρότρυνε» διανοούμενους, όπως π.χ. ο Daniel Bell (The end of Ideology: On the Exhaustion of Political Ideas in the Fifties, New York, 2nd ed. 1962), να προτείνουν τον όρο «μετά-ιδεολογικός» για να περιγράψουν μια νέα εποχή στη δυτική κοινωνία, που όπως προείπαμε χαρακτηρίζεται από την πτώση του ιδεολογικού φανατισμού, ιδιαίτερα του μαρξισμού, και από μια στροφή προς πραγματιστικές, μη ιδεολογικές προσεγγίσεις στην πολιτική και την κοινωνική οργάνωση.
Για αυτούς τους στοχαστές η «μετά-ιδεολογική» έννοια ήταν τόσο ένας περιγραφικός όρος, όσο και ένα πολιτικό πρόγραμμα που στόχευε στη διαμόρφωση μιας νέας εποχής στη δυτική σκέψη και διακυβέρνηση, με στοιχεία ιστορικιστικής σκέψης να επηρεάζουν τον πνευματικό λόγο της εποχής.
Ωστόσο, αυτό που δεν μπορούσαν να προβλέψουν οι υποστηρικτές του τέλους των ιδεολογιών ήταν ότι αυτή η, σχεδόν, μοιρολατρική εμμονή στην εξουδετέρωση των πολιτικών δογμάτων θα δημιουργούσε ένα ισχυρό κύμα παρενεργειών, ιδιαιτέρως σε κάποιες από τις χώρες του αλήστου μνήμης Συμφώνου της Βαρσοβίας.
Συγκεκριμένα, το τέλος της δεκαετίας του 1990 στη Ρωσία θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και ως η περίοδος ενάρξεως της αναζητήσεως μιας νέας «ιδεολογίας» στην επιβληθείσα μετά-ιδεολογική εποχή ή μάλλον σε ένα περιβάλλον καρικατούρας του φιλελευθερισμού, ο οποίος είχε αποτύχει παταγωδώς, εφόσον είχε ανοήτως απεμπολήσει τη ρωσική πολιτισμική ιδιαιτερότητα.
Έτσι, οι συντηρητικοί Ρώσοι διανοούμενοι, έχοντας προηγουμένως «αφορίσει» τον νεοφιλελευθερισμό της δεκαετίας του ’90, στράφηκαν στο προ-επαναστατικό παρελθόν αναζητώντας σε αυτό την βάση, πάνω στην οποία θα διαμόρφωναν τη νέα ιδεολογία.
Για παράδειγμα ο γνωστός και ως «πνευματικός του Προέδρου» νυν μητροπολίτης Κριμαίας Τύχων (Σεφκουνώφ) ξεκίνησε πριν από είκοσι πέντε χρόνια να δημιουργεί τον μύθο μιας αδιάκοπης, αδιαμφισβήτητης και κάθε άλλο παρά αντιφατικής θριαμβευτικής ρωσικής ιστορίας.
Και, φυσικά, αυτός ο μύθος έχει γίνει αποδεκτός από το σύνολο της πολιτικής ελίτ.
Ήταν λοιπόν αναμενόμενο να ανασύρουν από την ιστορική λήθη τη γνωστή «τριάδα» του Ρώσου υπουργού παιδείας Sergey Semionovich Uvarov (1786-1855) «Ορθοδοξία, Τσάρος, Λαός» (σε ελεύθερη απόδοση).
Στη βάση λοιπόν αυτού του «τριαδικού» κοινωνικού δόγματος δημοσιεύεται στο τεύχος Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου τρ.ε. του περιοδικού εντύπου «Σημειωματάριο πολιτειακής επιμορφώσεως» (Блокнот гражданского просвещения) ένα άρθρο του αναλυτή και πρώην συνεργάτη της Υπηρεσίας Μελέτης και Αναλύσεως Κοινωνικών Εξελίξεων Boris Yakovlevivch Rapoport (Μπόρις Γιακόβλεβιτς Ραποπόρτ), στο οποίο παραθέτει τη νέα εκδοχή εκείνου του «τριαδικού δόγματος», όπως την αντιλαμβάνεται σήμερα το ρωσικό πολιτικό κατεστημένο.
Η νέα τριάδα λοιπόν έχει ως εξής: «Κυρίαρχη χώρα. Παραδοσιακή κοινωνία. Κοινωνικό κράτος». Όσον αφορά στην κυριαρχία και την κοινωνική πολιτική, όλα είναι περισσότερο ή λιγότερο κατανοητά, όμως πώς μπορούμε να κατανοήσουμε τί σημαίνει παραδοσιακή κοινωνία;
Σε σχέση με τη σύγχρονη Ρωσία, ακόμα και η σοβιετική κοινωνία αποτελεί μια υπό εξαφάνιση παραδοσιακή κοινωνία.
Στην ιστορία της Ρωσίας υπήρξαν πολλές περίοδοι, κατά τις οποίες η μία κοινωνική δομή αντικαθιστούσε την άλλη και θεωρείτο επαναστατική σε σχέση με την προηγούμενη.
Πόσο παραδοσιακή μπορεί να θεωρηθεί, για παράδειγμα, η κοινωνική δομή της εποχής του Ιβάν του Τρομερού, όταν ο τσάρος χώρισε τη Ρωσία σε zemshchina (με την κλασική έννοια, σύμφωνα με τον ορισμό του αρχαιογράφου Vasili Storozhev, «η γη, ως έννοια αντίθετη προς το κράτος, προς όλα όσα ήταν κρατικά και κυρίαρχα στην αρχαία Ρωσία») και oprichnina (ήταν μια κρατική πολιτική που εφαρμόστηκε από τον Τσάρο Ιβάν τον Τρομερό στη Ρωσία μεταξύ 1565 και 1572. Η πολιτική περιλάμβανε μαζική καταστολή των βογιάρων (Ρώσοι αριστοκράτες), συμπεριλαμβανομένων δημόσιων εκτελέσεων και κατάσχεσης των γαιών και των περιουσιών τους);
Αν θεωρήσουμε ως μέτρο της παραδοσιακότητας την άποψη των εκκλησιαστικών Αρχών της εποχής, τότε μπορούμε να το κατανοήσουμε με το παράδειγμα της τύχης του μητροπολίτη Μόσχας Φιλίππου (Kolichov), ο οποίος αρνήθηκε να ευλογήσει τον τσάρο Ιβάν Δ΄, τον επονομαζόμενο και Τρομερό και πέθανε μετά από βασανιστήρια (Ο Μητροπολίτης Φίλιππος (κατά κόσμον Φέοντορ Κολυτσώφ) και ο Ιβάν ο Τρομερός ήταν γνωστοί μεταξύ τους πριν από την ανάληψη της μητροπολιτικής έδρας από τον Φίλιππο, αλλά οι σχέσεις τους επιδεινώθηκαν λόγω της σκληρότητας της oprichnina και των εκτελέσεων, τις οποίες ο Φίλιππος καταδίκαζε ανοιχτά, υπερασπιζόμενος τους εξόριστους και καταγγέλλοντας τον τσάρο, γεγονός που οδήγησε στην καθαίρεση και τη δολοφονία του με διαταγή του Ιβάν του Τρομερού (ή των oprichni) το 1569. Αργότερα ο Φίλιππος ανακηρύχθηκε άγιος από την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία).
Αυτές οι ιστορικές αναδρομές έχουν σημασία, διότι στην αρχή του άρθρου του στο «Σημειωματάριο» ο Rapoport επισημαίνει ότι «η κρατική πολιτική πρέπει να βασίζεται πρωτίστως στην ιστορική εμπειρία της χώρας».
Ωστόσο, ο ίδιος δεν εξετάζει το ζήτημα σε βάθος, αναφερόμενος μόνο στην εποχή του Πέτρου Α΄ και επικεντρώνει την προσοχή του στη σύγκριση της δικής του προτάσεως με τη διάσημη αυτοκρατορική τριάδα του κόμητος Ουβάρωφ.
Σε αυτή τη σύγκριση, η «παραδοσιακή κοινωνία» αντιστοιχεί στον «ορθόδοξο χριστιανισμό» του Ουβάρωφ.
«Οι λεκτικές διατυπώσεις άλλαζαν», γράφει ο συγγραφέας του άρθρου, «στην αυτοκρατορική περίοδο ήταν η ιδέα του ορθόδοξου μεσσιανισμού -η Ρωσία ως προστάτιδα και προπύργιο της πίστεως, στη σοβιετική εποχή- η παγκόσμια επανάσταση και αργότερα η οικοδόμηση του κομμουνισμού, τώρα – ένας δίκαιος πολυπολικός κόσμος».
Ωστόσο πρέπει να σημειώσουμε ότι, δεν αναλύει τη φύση της αλλαγής αυτών των αντιλήψεων, σαν να υπάρχει μόνο συνέχεια μεταξύ τους, αλλά όχι και η αμοιβαία άρνηση των ιδεολογιών που αντικατέστησαν η μία την άλλη ως αποτέλεσμα των επαναστατικών μετασχηματισμών.
Παρ’ όλα αυτά, ο Rapoport εμπλουτίζει την τριάδα του με νέο περιεχόμενο, στο οποίο αξίζει να δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή, εφόσον σήμερα τη θέση της ορθόδοξης θρησκείας καταλαμβάνουν «τρία είδη πίστεως: η πίστη στη χώρα, η πίστη σε όσους μας περιβάλλουν και η πίστη στο μέλλον».
Ο σύγχρονος Ρώσος μοιράζεται τις «κοινές ανθρώπινες αξίες» σε αντίθεση με τον πρόγονο του, που ήταν «δεσμευμένος από την ορθόδοξη πίστη».
Τέλος, ο συγγραφέας της «νέας τριάδας» αποκαλύπτει την έννοια της παραδοσιακής κοινωνίας: «Η Ρωσία ορίζεται ως «οικογένεια οικογενειών».
Η βάση της εθνικής ταυτότητας είναι η διαδοχή των γενεών, η πίστη στις παραδόσεις και οι πνευματικοί και ηθικοί προσανατολισμοί (…) Η παραδοσιακή κοινωνία δεν είναι στάσιμη, αλλά μια συνεχής ανάπτυξη, ριζωμένη στα δικά της θεμέλια», γράφει ο Rapoport.
Ωστόσο, η νέα αυτή αντίληψη δεν παρέχει καμία ένδειξη για το από πού θα προέλθει αυτή η ανάπτυξη.
Οι θέσεις της βασίζονται σε έρευνα του Κέντρου Μελέτης της Κοινής Γνώμης – VTsIOM, σύμφωνα με την οποία μόνο το 2% των πολιτών θεωρεί ότι η ανάπτυξη της οικονομίας είναι το πιο σημαντικό αυτή τη στιγμή για τη Ρωσία. Ας σημειώσουμε όμως ότι οι κοινωνιολόγοι δεν έθεσαν ερωτήσεις σχετικά με την ανάπτυξη των τεχνολογιών.
Παράλληλα, η κεντρική ιδέα του άρθρου στο «Σημειωματάριο» συνίσταται στο ότι η χώρα πρέπει να αναπτύξει την ικανότητα «ανθεκτικότητας», δηλαδή τρόπους για να ξεπεράσει τις γεωπολιτικές και άλλες προκλήσεις.
Ο συγγραφέας λέει ότι η πραγματική «ανθεκτικότητα» είναι δυνατή μόνο ως «ανάπτυξη, μετασχηματισμός και άνοδος».
Όμως αν η Ρωσία βασιζόταν μόνο στην οικογενειακή συνάφεια, δύσκολα θα μπορούσε να επιβιώσει ακόμη και από την πρώτη μοιραία δοκιμασία της ιστορίας της: την εισβολή της Ορδής των Μογγόλων τον 13ο αιώνα.
Οι μηχανισμοί επιβίωσης του έθνους και της χώρας ήταν τότε πολύ πιο περίπλοκοι και λεπτοί από ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς στα πλαίσια μιας οποιασδήποτε ιδεολογικής φόρμουλας.
Η προτεινόμενη υπό τον Rapoport νέα κοινωνική αρχιτεκτονική, υπονοεί τη δημιουργία κοινωνικών ρευμάτων, κατευθύνσεων, την ενθάρρυνση και έναρξη συγκεκριμένων διαδικασιών, οι οποίες θα πρέπει να καθιερώσουν μια άμεση σχέση μεταξύ του κράτους ως συστήματος και της κοινωνίας.
Σε αυτά τα πλαίσια η Ρωσία έχει, λίγο ως πολύ, προσδιορίσει τη νέα ιδεολογική της ταυτότητα, η οποία της παρέχει ένα ισχυρό πλεονέκτημα απέναντι στις περισσότερες χώρες της Δύσεως σε ότι αφορά στη συσπείρωση του λαού γύρω από ένα συγκεκριμένο στόχο, κάνοντάς τη ιδιαίτερα ανθεκτική στις σύγχρονες προκλήσεις.
Είναι δε φανερό ότι αυτή η συσπείρωση απουσιάζει πλήρως όχι μόνο από την Ουκρανία, η οποία έπαιξε «τα ρέστα» της στην αναβίωση των ναζιστικών βρικολάκων της ιστορίας της, αλλά και από εκείνους που την στηρίζουν διακαώς, πιστεύοντας ότι «θα τινάξουν την μπάνκα στον αέρα».
